مدیرعامل مجمع ناشران دفاع مقدس، درحالی مهم‌ترین چالش نشر دفاع مقدس را کمّیت‌گرایی می‌داند اما معتقد است، مجمع نمی‌تواند اقدام خاصی با دستور یا سفارش، در این حوزه انجام دهد،چون ممکن است آن‌ها را مقابل مجمع قرار دهد.
سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، وضعیت تولید کتاب‌های دفاع مقدس در ایران موضوعی با ابعاد مختلف است، برخی از کارشناسان این حوزه بر این باورند که کیفیت پایین برخی آثار، از لحاظ فرم، زبان و تصویرگری یک چالش جدی در تولید آثار این حوزه است.
تکراری بودن عناوین کتاب‌ها، کتابسازی در برخی موضوعات و حوزه‌ها، غفلت از برخی سوژه‌ها، ضعف در تبلیغ و عرضه آثار برای برخی کتاب‌ها، ضعف در آمار دقیق و پایش وضعیت تولیدات را شاید بتوان از جدی‌ترین مشکلات این حوزه دانست.
در این مبحث، اولویت‌دهی به سوژه‌های کمتر پرداخته شده، تشویق به تحقیق و پژوهش بیشتر همچنین مستندسازی و جمع‌آوری میراث شفاهی، جمع‌آوری آمار دقیق و تحلیل جنگ، با توجه به اهمیت انتقال ارزش‌ها به نسل‌های جدید و توجه ویژه به تولید برای کودکان و نوجوانان می‌تواند در جهت‌دهی آثار تولیدی در این حوزه نقش مهمی داشته باشد.
محسن مهرآبادی، مدیرعامل مجمع ناشران دفاع مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، درباره عمده‌ترین چالش‌های نشر این حوزه گفت و تاکید کرد راه‌حل رفع آن‌ها دستور و سفارش نیست.
- جریان تولید کتاب‌های حوزه دفاع مقدس چه وضعیتی دارد؟
اگرچه فعالیت ناشران این حوزه ادامه دارد و کتاب‌های دفاع مقدس در مسیر تولید هستند اما انتشار آثار، کمابیش با فراز و فرودهای مختلف منتشر می‌شوند. بی‌شک همان‌طور که اقتصاد نشر در همه جوانبش درگیر رکود است، لاجرم نشر کتاب‌های تخصصی متأثر از آن در رکود بیشتری بسر می‌برد. تولید کتاب‌های تخصصی، معمولاً از کتاب‌های عمومی آسیب‌پذیری بیشتری دارند و رکودشان را باید بیشتر از دوچندان در نظر گرفت. اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این موضوع نگاهی داشته باشیم، باید گفت، نشر خصوصی دفاع مقدس در آستانه توقف و زمین‌گیری است و ناشران دولتی و خصولتی هم دیگر مثل گذشته ترکتازی نمی‌کنند و تولیداتشان را با اعتدال بیشتری از گذشته روانه بازار کتاب می‌کنند.
همچنین، دیگر داشتن انبار، درحال منسوخ شدن است و ناشران به روش‌های مدرن‌تری از ناشر بودن و تولید، می‌اندیشند؛ مثلاً «تولید کتاب مبتنی بر تقاضا». دیگر از تیراژهای نجومی و تعدد عناوین خبری نیست و با نگاهی به آمار دو سال گذشته و تعداد شمارگان و عناوین کتاب‌های دفاع مقدس، به راحتی می‌توانیم متوجه این موضوع شویم. با این همه نشر دفاع مقدس هنوز زنده است؛ اگرچه نیازمند توجه و امدادرسانی واقعی و عاجل مسئولان و سیاستگذاران این حوزه است که می‌توانند با برخی از اقدامات خود، بارقه‌های امید بیشتری را به مقاومت‌های این مقاومت پیشگان برگردانند. به عنوان مثال وزارت فرهنگ و ارشاد، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سپاه و بسیج و دیگر موسساتی که مستقیم و غیرمستقیم با دفاع مقدس و مقاومت در ارتباط هستند می‌توانند در تولید، توزیع و هم ترویج کتاب‌های این حوزه نقش مهم و موثری داشته باشند. ناشران انتظار دارند که این مجموعه‌ها مداخله کرده و زمینه‌ای فراهم کنند تا آن‌ها بتوانند کتاب‌هایشان را به دست خوانندگان برسانند؛ حداقل توقع آن‌ها ایجاد ویترین برای کتاب‌های دفاع مقدس است.
- سطح آثار تولید شده حوزه دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ارزیابی آثار این حوزه را نمی‌توان در یک قالب و معیار واحد دسته‌بندی کرد، چون طیف گسترده‌ای از موضوعات مختلف را به خود اختصاص می‌دهند، اما فارغ از این‌ها در دو گونه و محتوای هنری قابلیت دسته‌ّبندی دارند، همچنین می‌توان در دو دسته «پایین و ضعیف» و «بالا و فاخر» این آثار را بررسی کرد. با این دسته‌بندی‌ها باید دید؛ به عنوان مثال در خاطره و رمان تاریخی چقدر موفق عمل کرده‌اند، کجای طیف «شعارزده» و در کجا «انسان‌محور» هستند. با این معیارها شاید بتوانیم بفهمیم با چه اثری رو در رو هستیم؛ اثر «روزمره و تولید انبوه» یا یک اثر «متوسط و قابل احترام» یا یک اثر «فاخر و ماندگار».
در این زمینه سال گذشته طرحی با عنوان نشان «پلاک» به وزارت فرهنگ پیشنهاد دادیم که براساس آن طرح تمامی آثار دفاع مقدس می‌توانستند با دریافت نشان پلاک، رتبه‌بندی شده و جایگاه خود را در میان آثار حوزه دفاع مقدس بشناسند. این طرح می‌تواند در ارزش‌گذاری و سطح‌بندی کتاب‌های دفاع مقدس، طی ادوار مختلف به ما کمک کند. با اجرایی شدن این طرح خواننده نیز تکلیف خودش را بهتر می‌فهمد، زیرا الآن نمی‌داند که چه کتابی را با چه رده از اهمیت محتوایی می‌تواند انتخاب کند.
این طرح هم‌چنان روی میز است اما وزارت فرهنگ آن‌گونه که ما دلمان می‌خواست با این طرح برخورد نکرده و در لابه‌لای همه طرح و پروژه‌هایی که دارد خاک می‌خورد. در ملاقاتی که اخیراً با دکتر جوادی، معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم اهمیت این این طرح را دوباره یادآور شدیم، ایشان هم قول‌هایی دادند که شاید به غبارروبی از این طرح و اجرایی شدنش بشود امید بست.
- آسیب و چالش عمده تولید کتاب در حوزه دفاع مقدس چیست؟
آسیب جدی در تولید آثار دفاع مقدس را کمّیت‌گرایی همکاران فعال این حوزه می‌دانم. اگر کمی از این کمّیت‌گرایی بکاهند یا سرعت آن را تا حد معقولی کاهش دهند و تمرکز خود را بر کیفیت آثار تولیدی قرار دهند، وضعیت دگرگون خواهد شد. مسئله اینجا است که برخی اندکی از همکاران در این حوزه از هر ترفندی استفاده می‌کنند تا با کتابسازی از یک محتوای واحد چندین نوع اثر و محصول تولید کنند و از یک اثر، چندین نسخه مختلف ازسوی ناشران خصوصی، دولتی و خصولتی منتشر و روانه بازار می‌کنند که این رویه در دولتی‌ها و خصولتی‌ها بیشتر دیده می‌شود.
- آیا مجمع برای هدایت و ساماندهی تولید محتوا در این حوزه اقدامی انجام داده است؟
نمی‌توانیم ساماندهی یا اقدام خاصی در این حوزه انجام دهیم، چون این کار با دستور یا سفارش قابل انجام نیست؛ زیرا ناشران را دچار محرومیت کرده و ممکن است آن‌ها را در مقابل ما قرار دهد. فقط می‌توانیم در حوزه آموزش، یکسری اقدامات انجام دهیم؛ البته به طرحی با عنوان «بانک ایده» یا «مخزن اطلاعات» هم رسیدیم، یا اینکه دسترسی ناشران را به مخازن اطلاعات برای انجام پژوهش تسهیل کنیم. با این وجود، همان‌طور که در اساسنامه هم پیش‌بینی شده است، مجمع توانایی برگزاری دوره‌های آموزشی و ارتقای دانش فنی ناشران را دارد اما به دلیل در اختیار نداشتن بودجه نتوانسته این کار را انجام دهم. همین‌جا اعلام می‌کنم اگر روزی موسسه، یا وزارتخانه‌ای این هزینه‌ها را تقبل کند، همکاران را آموزش دهیم و بانک ایده یا مخزن اطلاعات را برای تحقیق و پژوهش در اختیار همکاران قرار دهیم.
- معتقدید که راهکارهای مجمع برای غنا بخشیدن به وضعیت تولید کتاب‌های دفاع مقدس چیست؟
به‌نظرم مجمع در جایگاهی نیست که به تنهایی بتواند برای این موضوع راهکار انحصاراً و فارغ از سیاست‌های کلی در حال اجرای کشور پیشنهادی دهد اما بنده از منظر یک مجموعه و یک موسسه و حتی در سطحی پایین‌تر از نگاه یک ناشر دفاع مقدس عنوان و فردی که از سال ۱۳۶۸ افتخار دارد در این حوزه فعالیت داشته و تقریباً در تمامی عرصه‌های تولید و توزیع و ترویج آثار دفاع مقدس فعالیت داشته، چند نکته به ذهنم می‌رسد که بیشتر تجربه‌های فردی است؛ به‌نظرم بهترین کمک، بوم‌سازگاری سالم، یعنی برقرار کردن تعادل میان توانمندسازی توانایی‌های فردی هر ناشر شاید بتواند شکل جدیدی از تخصص‌گرایی را دوباره میان ناشران با حوزه های علاقه‌مندی هریک رقم بزند و تمرکز ایشان به علاوه حمایت‌های مالی و ایجاد انگیزه اقتصادی برای ناشر، بتواند او را مجدداً به روزهای اوج باز گرداند.
همچنین در اختیار گذاشتن دانش و ابزار لازم با آموزش و ارائه منابع برای ناشران و ایجاد شبکه‌های مفید و متصل کردن آن‌ها به شبکه‌های تولید، توزیع و ترویج، امکاناتی فراهم شود تا کتاب‌های آن‌ها ضمن دیده شدن به فروش برسد؛ همچنین می‌توان اقداماتی انجام داد که آثارشان در مسیر کیفی‌سازی شدن هم قرار گرفته شود، یعنی در این حوزه باید از طریق استانداردسازی و اعطای جوایز به کارهای استانداردسازی شده، ناشران را به تولید کارهای باکیفیت تشویق کرد. همچنین می‌توان ناشر را از یک مونتاژکار صرف خارج کرده و او را به یک تولیدکننده فعال و خلاق تبدیل کرد. در نشست‌ها و مجامع از آن‌ها دعوت کنیم تا فقط زینت‌المجالس نباشند و به آن‌ها کمک کنیم تا به کتاب‌هایشان غنا ببخشند. برای ایده‌هایشان گوش شنوا داشته باشیم و برای انتقادهای درستشان صبورانه راهکار پیدا کنیم.
مجمع نیز می‌تواند با تمرکز بر حوزه آموزش همکاران ناشر برنامه‌ریزی کند، اما مجمع یک سازمان مردم نهاد است که از خود هیچ سرمایه‌ای ندارد؛ باید این سرمایه را جذب کرده تا بتواند آن را برای همکاران عضو خود سرمایه‌گذاری کند، این سازمان مردم‌نهاد به کمک و حمایت واقعی وزارت فرهنگ، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، سپاه و دیگر مجموعه‌ها نیاز دارد تا برای غنا بخشیدن به کتاب‌های این حوزه کمک کند.
- برای عبور از کلیشه‌های رایج در تولید برخی از کتاب‌های دفاع مقدس چه باید کرد؟
اگر عبور از کلیشه‌ها به معنای یافتن زبان و بیان نو و اثرگذار برای انتقال ارزش‌های مورد احترام باشد، خوب است. حرف بدی نیست، بایسته و شایسته است. اما این امر به همین سادگی رخ نمی‌دهد و نیازمند شجاعت، خلاقیت و اعتمادسازی به آدم‌هایی است که می‌خواهند روایت جدیدی از به ظاهر کلیشه‌ها بدهند. به همین دلیل شجاعت برای پرداختن به سوژه‌های غیرتکراری، خلاقیت در فرم و قالب و اعتماد با یک روایت چند لایه و پیچیده لازم است تا بتواند با نسل امروز ارتباط موثری برقرار کند، نسل امروز گمان می‌کند که از این کلیشه‌ها دور افتاده یا آن‌ها را نمی‌پذیرد. معتقدم در این حوزه باید جان تازه‌ای در پس این راه تجربه کرد، زبان و بیان نویی خلق کرد، مخاطبان جدیدی را کشف و خود را آماده راه‌های نرفته جدید کرد.
