تحلیل راهبردی عملیات های دفاع مقدس

کتابی با عنوان «تحلیل راهبردی عملیات‌های دفاع مقدس» است که توسط سجاد پناهی، به سفارش بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس استان قم، تألیف شده است. این کتاب در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ (۲۰۲۲-۲۰۲۳ میلادی) توسط انتشارات «پژوهش» منتشر شده است.

این سند، تحلیلی جامع و راهبردی از جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) است که در ایران با نام «دفاع مقدس» شناخته می‌شود. این سند، جنگ را از دیدگاه رسمی ایران ارائه می‌دهد.

در اینجا خلاصه‌ای ساختارمند از محتوای آن بر اساس صفحات ارائه شده آمده است:

ساختار و محتوای کلی
این کتاب به چندین بخش موضوعی اصلی تقسیم شده است که جنگ را از دیدگاه‌های تاریخی، راهبردی، عملیاتی و سیاسی-دیپلماتیک تحلیل می‌کند.

۱. مقدمات (صفحات ۱-۸)

مکاتبات رسمی: این سند با نامه‌ای رسمی از «دفتر حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان قم» آغاز می‌شود که محتوای کتاب را تأیید و آن را برای انتشار توصیه می‌کند.

اطلاعات کتابشناختی: شامل نام نویسنده، ناشر، جزئیات چاپ (چاپ اول، ۱۴۰۱، ۱۰۰۰ نسخه، قیمت).

مقدمه: مقدمه‌ای شاعرانه و ایدئولوژیک که فداکاری‌های مدافعان را ستایش می‌کند، جنگ را به عنوان یک مبارزه الهی و حماسی خیر علیه شر و نمادی از مقاومت معرفی می‌کند. این مقدمه بر وظیفه حفظ یاد و ارزش‌های جنگ تأکید دارد.

۲. پیشینه تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق (صفحات ۱۰-۲۳)

این بخش زمینه تاریخی عمیقی را ارائه می‌دهد و ریشه‌های درگیری را به جنگ‌های عثمانی و فارسی بازمی‌گرداند.

این کتاب، معاهدات متعدد بین ایران و امپراتوری عثمانی (سلف عراق) را از سال ۱۵۵۵ (معاهده آماسیه) تا سال ۱۹۷۵ (قرارداد الجزایر) تجزیه و تحلیل می‌کند.

موضوع اصلی این است که قدرت‌های اروپایی، به ویژه روسیه و بریتانیای کبیر، به طور مداوم در این معاهدات مداخله می‌کردند و علامت‌گذاری‌های مرزی (به ویژه در مورد آبراه اروندرود/شط العرب) را دستکاری می‌کردند تا به منافع استعماری خود برسند و هر دو امپراتوری را تضعیف کنند.

معاهدات کلیدی مورد بحث عبارتند از:

معاهده آماسیه (۱۵۵۵)

معاهده ذهاب (۱۶۳۹)

معاهده کردان (۱۷۴۶)

معاهده دوم ارزروم (۱۸۴۷)

پروتکل‌های ۱۹۱۱-۱۹۱۴ و معاهده مرزی ۱۹۳۷

توافقنامه ۱۹۷۵ الجزایر، که خط تالوگ در اروندرود را به عنوان مرز تعیین کرد، به عنوان یک دستاورد بزرگ برای ایران ارائه می‌شود.

این روایت استدلال می‌کند که بی‌ثباتی این معاهدات تحمیلی خارجی، زمینه‌ساز درگیری‌های آینده شد.

۳. علل و وقوع جنگ تحمیلی (صفحات ۲۴-۳۲)

این کتاب ادعا می‌کند که این جنگ یک درگیری ساده دو جانبه نبود، بلکه حمله‌ای هماهنگ به انقلاب اسلامی نوپای ایران توسط یک "نظام استکباری" جهانی (استکبار جهانی) بود.

دلایل اصلی ذکر شده:

تهدید ایدئولوژیک ناشی از انقلاب اسلامی برای رژیم‌های اقتدارگرای غربی و عربی در منطقه.

فروپاشی نقش "ژاندارمی" ایران در منطقه (اشاره به رژیم شاه)، که یک دارایی استراتژیک کلیدی برای ایالات متحده بود.

بیانات امام خمینی در مورد صدور انقلاب و آزادسازی اورشلیم.

همبستگی سیاسی و فرهنگی اکثریت جمعیت عراق با اهداف انقلاب.

خلأ قدرت درک شده در ایران پس از انقلاب (تصفیه‌های نظامی، آشفتگی سیاسی).

انگیزه‌های عراق: جاه‌طلبی‌های شخصی صدام حسین برای رهبری در جهان عرب، نارضایتی او از قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و جاه‌طلبی‌های ارضی در خوزستان.

همدستی بین‌المللی: ایالات متحده و کشورهای عربی خلیج فارس (به‌ویژه عربستان سعودی و کویت) متهم به تشویق و تجهیز صدام حسین برای حمله به ایران هستند.

این بخش به تفصیل به حمله اولیه و گسترده عراق در ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ و اشغال خرمشهر می‌پردازد.

۴. تحلیل استراتژیک عملیات نظامی (صفحات ۳۳-۸۳)

این بخش، هسته اصلی کتاب است که تحلیلی دقیق و مرحله به مرحله از عملیات نظامی ایران ارائه می‌دهد.

مرحله اول (تحت بنی‌صدر): به دلیل سیاست‌های لیبرال و «غرب‌گرا» و ادعای بی‌کفایتی/خیانت اولین رئیس‌جمهور ایران، ابوالحسن بنی‌صدر، به عنوان یک شکست توصیف می‌شود. عملیات اولیه تحت فرماندهی او ناموفق توصیف شده است.

نقطه عطف و مراحل بعدی: پس از برکناری بنی‌صدر، امام خمینی فرماندهی مستقیم را بر عهده گرفت که منجر به تجدید حیات شد. این تحلیل عملیات‌های بزرگ و کوچک متعددی را پوشش می‌دهد که موارد زیر را برجسته می‌کند:

شکستن محاصره آبادان (عملیات ثامن‌الائمه)

آزادسازی بستان و بخش‌های وسیعی از خوزستان (عملیات طریق‌القدس)

عملیات عظیم فتح‌المبین

آزادسازی محوری خرمشهر (عملیات بیت‌المقدس) - که به عنوان نقطه عطف باشکوهی که جهان را شوکه کرد، به تصویر کشیده شده است.

مجموعه‌ای طولانی از عملیات‌های تهاجمی و دفاعی بعدی با نام‌هایی مانند رمضان، خیبر، بدر، والفجر، کربلا و غیره، در جبهه‌های جنوبی، میانی و شمالی.

این روایت بر نقش ایمان، فداکاری و تاکتیک‌های نوآورانه تأکید دارد.